De architectuur van schoolgebouw De Sleutel in Bloemhof

In juli 2019 werd de eerste paal geslagen van het nieuwe schoolgebouw voor c.b.s De Sleutel in Bloemhof. Een jaar later werd het pand opgeleverd, maar vanwege corona bleef het openingsfeestje uit. Voor directeur Theo Bosgieter is het gelukkig elke dag een feest om op deze plek, in dit gebouw, te mogen werken. Vanwege de slechte luchtkwaliteit moest de school op de vorige locaties - aan de Asterstraat en de Zwederstraat in dezelfde wijk- vertrekken. Eén van de eisen die Woonstad Rotterdam had bij de bouw van de nieuwe school, was dat het aan de eisen van een ‘frisse school’ moest voldoen: een school met een gezond binnenklimaat. Theo: “Het is bijzonder hoe deze school tot stand is gekomen. Het aantal woningen van Woonstad Rotterdam groeide de afgelopen jaren in deze wijk. In overleg met de gemeente wilden ze bijdragen aan een positieve ontwikkeling van de buurt, onder andere door een nieuw schoolgebouw en sportzalen toe te voegen.” Woonstad Rotterdam-projectleider Tom van Zwienen bevestigt dit en prijst het resultaat. “Er is veel zorg en aandacht aan de architectuur besteed, door een nauwe afstemming tussen de architect en aannemer. Er waren bij de bouw van het pand een aantal flinke uitdagingen, maar dat is allemaal in goed overleg opgelost. Het resultaat is een vriendelijk gebouw dat past bij de omgeving, maar dat ook heel eigen is door bijvoorbeeld de detaillering.” Tom benadrukt dat vanaf de start is gewerkt aan een gezond en duurzaam schoolgebouw. “Een frisse school is een schoolgebouw met een laag energieverbruik en een gezond binnenmilieu. Het was dus logisch dat hier in het ontwerpproces extra aandacht werd besteed aan thema’s als energie, luchtkwaliteit, temperatuur, licht en geluid. Dat is belangrijk omdat een goed binnenklimaat invloed heeft op de gezondheid en de leerprestaties.” Het resultaat is een kloek schoolgebouw waarbij regenwater wordt gebruikt om wc’s door te spoelen, de vele ramen regelmatig openstaan en het schoolplein een groen speelterrein is.

Bouwen aan een frisse school

Architect Thomas Drenth vat de uitgangspunten voor het ontwerp samen. “De Sleutel moest een duurzaam en klimaatadaptief schoolgebouw worden, in allerlei opzichten. Met veel frisse lucht, veel daglicht en een groot gevoel van ruimte. Doordat twee sportzalen van NOC*NSF hier een plek moesten krijgen, dreigde het een groot blok te worden. Het was een uitdaging om de schaal van het kind in het ontwerp centraal te stellen. Als het hele gebouw de hoogte had van die sportzalen, voelen kinderen zich er ontzettend klein. Door volumes op te breken, is het gelukt een zekere kleinschaligheid en vriendelijkheid te houden.” Vriendelijkheid en een zekere kleinschaligheid zijn dus belangrijk voor de juiste sfeer in en rondom een schoolgebouw, net als elementen die bijdragen aan een ‘gezond’ ontwerp. Thomas: “Alle klaslokalen krijgen veel daglicht binnen en per lokaal zijn er zes te openen ramen voor frisse lucht, dat is veel. Verder hebben de lokalen een eigen temperatuur- en ventilatiesysteem zodat dit per ruimte in te stellen is. De centrale zones in de school, zoals de hal, zijn heel hoog en licht. De ruimtelijkheid en het vele daglicht maken het tot een prettig gebouw.”

Niet alleen qua architectuur, maar ook technisch zijn er de nodige ingrepen gedaan om een slim en duurzaam gebouw te maken. De gemeente Rotterdam en het Job Dura fonds maakten dit mede mogelijk, met een schenking van 40.000 euro ten behoeve van duurzaamheid.” Thomas: “We wilden bewust omgaan met energie- en waterverbruik. Op het dak liggen zonnepanelen, onder het schoolplein zijn buffervaten opgenomen. De wc’s op school worden daardoor met regenwater doorgespoeld.” Een andere slimmigheid is op het dak te vinden in de overstekken, dat is het overhangende gedeelte van het dak. Thomas: “We hebben hier gebruik gemaakt van insnoeringen in glazuursteen en dat was echt een vondst. Het lost namelijk heel veel op. Het werkt als noodoverstort voor de afvoer van teveel regenwater. Het zorgt ervoor dat er geen dilataties in de gevel nodig zijn, dat zijn open voegen die voorkomen dat het gebouw scheurt als het gaat werken door temperatuurverschillen. Naast functioneel, zijn de insnoeringen een mooi, ambachtelijk detail in het gebouw. Een detail dat bovendien aansluit bij de stijl van de twee naastgelegen scholen.”

c.b.s. de Sleutel

Een bakstenen buurt

De Sleutel ligt vlakbij twee andere scholen in de buurt, de Oranjeschool en de Bloemhofschool, en sluit daar in zijn architectuur bij aan. Het smeedt dit plein als het ware tot een besloten kindercampus. Dat was dan ook een belangrijk onderdeel van de opdracht, vertelt Thomas. “Hoe vertaal je die oude elementen naar iets nieuws? Je ziet die vertaling nu in verschillende elementen terug. Bijvoorbeeld in de baksteenbouw die zo typisch is voor de jaren dertig-bouw van de andere scholen en omliggende bebouwing. Daarnaast heeft het gebouw bij de hoofdentree een hoogteaccent, net als de twee andere scholen. Ook in ritme en herhaling van details en gevelopeningen verwijst de architectuur van De Sleutel naar de bestaande baksteenarchitectuur.”

Het is ook te zien in de gemetselde muur met hekwerk, rondom het pleintje van de kleuters: de school ernaast heeft dat ook, maar dan net even anders. De ambachtelijke baksteenbouw en insnoeringen in glazuursteen zijn zowel de smaakmakers als de visuele lijm van het plein geworden. Thomas: “Als je je alleen richt op compact bouwen, krijg je snel een strakke, saaie gevel. Nu zie je op 200 meter een bijzondere vorm, op 100 meter een bijzonder hekwerk en als je er met je neus bovenop staat, zie je de details in het metselwerk. Baksteen past goed in het Nederlandse klimaat, het verouderd goed, heeft weinig onderhoud nodig en is relatief betaalbaar. Door met verschillende volumes te werken zorgden we voor kleinschaligheid, door het metselwerk voor ambachtelijkheid. Het heeft een jaar geduurd voordat we dat ei hadden gelegd, maar ik ben er superblij mee.” Het kostte de aannemer wat bloed, zweet en tranen om het allemaal goed uit te voeren, maar het lukte doordat ze al vanaf de ontwerpfase samenwerkten. Thomas: “Voor de metselaar was dit een flinke uitdaging. De stenen verspringen steeds 1.6 mm en het kost veel moeite om dat netjes te krijgen. Door deels stukken vooraf te metselen en deels op locatie, is het gelukt de puzzel goed te maken.”

Het hart van de school klopt

Thomas heeft er alles aan gedaan om een vriendelijk en speels gebouw te ontwerpen, dat toch robuust en onderhoudsarm is. “Baksteen gaat niet snel kapot, het hekwerk is stevig, maar verfijnd qua vorm. De materialen kunnen tegen een stootje en verouderen mooi.” Erg belangrijk vond hij de aandacht voor de entree. “De school heeft een belangrijke buurtfunctie. Mensen komen hier ook met problemen of voor advies. Het moet dus ook een uitnodigende plek voor de buurt zijn. We geven de entrees daarom wat extra hoogte, zodat duidelijk te zien is waar je moet zijn.” De ruimtelijke drager van het tweelaagse schoolgebouw is een brede, centrale gang met leerpleinen en vides. De lokalen liggen aan weerszijden van deze centrale ruimte. Het is precies deze centrale ruimte waar Theo zo blij mee is. “In onze vorige school misten wij een hart. Vanaf de eerste gesprekken met het architectenbureau hebben we dat aangegeven als een belangrijk punt. We wilden een warme plek, waar we samen kunnen komen. Hier kom je binnen in het hart, in een hoge en lichte ruimte waar iedereen zich prettig voelt.” Hoewel Theo zijn eigen kantoor heeft waar hij goed zonder afleiding kan werken, zit hij het liefste in het hart van de school. “Daar staan grote, ronde tafels voor de ouders. Daar komt het licht volop naar binnen en is er een open keuken. Het voelt huiselijk en dat was precies de bedoeling. Ik koos ervoor om met kinderen te werken en daar, in het lichte en grote hart van de school, zie, hoor en voel ik dat optimaal.”