Energietransitie begint met mensen die willen

“Je moet met een lantaarntje zoeken naar een collega die níet met de energietransitie bezig is”, trapt Pim af. “Toen ik zes jaar geleden verantwoordelijk werd voor verduurzaming van onze woningen, kreeg ik de opdracht mee ‘zorg dat het niet jouw kleine feestje wordt’. Dat is gelukt. Veel initiatieven voor duurzaamheid bedenken collega’s van andere afdelingen nu.” Maike: “Wij zien dat ook. Duurzaamheid is in een paar jaar tijd gekanteld van bijzaak naar hoofdzaak. In de haven staat de energietransitie niet meer ter discussie. Het tempo wel. Havenbedrijf Rotterdam wil koploper zijn in de energietransitie. Maar lopen we te ver vooruit, dan zouden klanten kunnen verhuizen naar Antwerpen. De kunst is dus nét iets eerder dan op tijd te zijn met onze aanpassingen.” Pim: “Jullie klanten kunnen verhuizen. Onze huurders hebben die keuze niet. In theorie zouden wij dus harder kunnen trekken aan de energietransitie dan jullie, ze moeten wel mee. In de praktijk zijn de mensen  in onze huizen daarvoor te kwetsbaar. Zeker als de kosten op hun bordje komen.” 

Rijksbeleid corrigeren

Pim: “De overheid verhoogt nu de energiebelasting op aardgas. Onze huurders gaan dus meer betalen. We hebben 56.000 woningen. Om die allemaal CO₂-neutraal te maken, hebben we 30 jaar nodig. Dat betekent dat sommige huurders nog 30 jaar een hoge energiebelasting moeten betalen. Die pijn voelen we als sociale verhuurder. Daarom rekenen we de kosten van verduurzaming niet door aan onze huurders. Wij zitten daarmee ongewild rijksbeleid te corrigeren. In zo’n geval zijn korte lijntjes naar het Rijk prettig. Wat dat betreft zijn de contacten van het havenbedrijf wel jaloersmakend.” Maike: “Maar het is niet zo dat er meteen geluisterd wordt als wij roepen dat iets onpraktisch is. Het kost gewoon tijd. Een jaar is niks. Je ziet nu dat overheden aan het begin staan van een proces dat we zelf soms al hebben doorleefd. Dan kun je wel zuchten ‘been there, done that’. Maar ook bij hen is dat proces nodig.”

Schrap de maren

Pim: “Om de energietransitie te realiseren zijn de financiën niet de grootste uitdaging. Hoewel de verdeling van de  kosten wel vaak op bezwaren stuit. Ook de techniek is het probleem niet, die is beschikbaar, al komen er telkens nieuwe technieken en verbeteringen. De grootste uitdaging is het snelheidsverschil tussen mensen overbruggen.”

Maike: “Klopt. In elke organisatie zijn mensen te vinden die voor de troepen uit lopen en mensen die zeggen ‘we willen wel, maar …’. Als je die ‘maar’ nu schrapt en uitgaat van ‘we willen wel’, dan blijkt heel veel mogelijk. Stappen zetten in zoiets complex als de energietransitie lukt nooit alleen, dat móet echt samen. Het kost tijd en moeite om bij elke onderneming en organisatie de mensen te vinden die over de bezwaren heen stappen en om die in je netwerk te halen.”

Warmtenet

Een voorbeeld van zo’n ‘coalition of the willing’ is Warmtealliantie Zuid-Holland, waarin bedrijven en overheden een warmtenet voorbereiden. Maike: “We hebben in de haven bedrijven die samen ontzettend veel warmte produceren. Tien kilometer verderop kan die warmte huizen en kassen verwarmen. Beetje zonde dus als je die warmte niet in een pijp stopt en benut. Goed voor de CO₂-reductie ook. Klinkt simpel. Maar de warmte verloren laten gaan kost niks, de warmte benutten vraag investeringen en er is een hele keten voor nodig om dit te realiseren. Wie doet de investeringen? Wie heeft er baat bij en komen die baten terug bij de investeerder? Wie financiert de aanloopverliezen in het begin? Die pijpen zitten niet meteen helemaal vol en een particuliere partij kan dat risico niet dragen. Daar hebben we de overheid voor nodig. We hebben de hele keten van productie van warmte tot gebruik ervan in beeld gebracht en iedere partij heeft ervoor getekend mee te willen werken aan zo’n warmtenet. Dat geeft bij de overheid het vertrouwen dat het lukt, waardoor daar de financieringsbereidheid ook groeit. Dat warmtenet gaat er komen.”

Verkeerde beslissingen

Maike: “Onzekerheid is een knelpunt. Je weet als bedrijf nooit of je wordt afgestraft als je je nek uitsteekt. Het gaat om miljoeneninvesteringen. Wat als het overheidsbeleid verandert? Wat als je concurrent nog niet investeert en dus goedkoper kan werken?” Pim: “Het vergt lef om iets nieuws en spannends te doen. Want je zult soms verkeerde beslissingen nemen. Investeren in een techniek die te snel veroudert bijvoorbeeld. Maar we hebben niet de luxe om te wachten tot oplossingen goedkoper of beter worden. Dan hebben we nóg minder tijd om huizen CO₂-neutraal te maken. Dus beter nu een niet-helemaal-perfecte oplossing en van daaruit bijsturen.” Maike: “Bij ons leeft hetzelfde gevoel. Geen tijd verliezen. Onze opgave is zo groot: wij kunnen niet volstaan met één oplossing. We zullen én moeten bieden. En elektrificeren én infrastructuur aanleggen voor waterstof én een warmtenet.”

Besparing per euro

Pim: “Woonstad Rotterdam is andere vragen gaan stellen. Voorheen gingen we per project te werk, dus zochten we een oplossing voor 40 of 60 woningen. Nu dagen we de energieleverancier uit om mee te denken over halve wijken. Een grotere schaal maakt de urgentie groter en dat leidt tot betere oplossingen. We kiezen voor een praktische aanpak. We hoeven niet meteen naar CO₂-neutraal. We kijken ook naar de CO₂-besparing per euro. Als we voor 1.000 euro per woning 40 procent CO₂ kunnen besparen, is dat efficiënter dan voor 10.000 euro 60 procent besparen.”

Maike: “Hoe is je euro het best besteed inderdaad. Dat geeft ook bij ons de doorslag. Al is dat soms nog lastig uitrekenen. Want voor het havenbedrijf sec is zo’n warmtenet bijvoorbeeld niet economisch rendabel. Terwijl zo’n net Zuid-Holland een besparing van 50 procent CO₂-uitstoot oplevert. Het is ook mooi om daaraan bij te dragen.” Pim: “Precies. Zo moeilijk is energietransitie eigenlijk ook weer niet. Gewoon een kwestie van durven aanpakken.”

Heldere doelen

De doelen zijn helder. In 2050 mogen woningen geen CO₂ meer uitstoten. Daar werkt Woonstad Rotterdam dus naar toe. Havenbedrijf Rotterdam volgt het Klimaatakkoord van Parijs. Voor Nederland is dat onder meer vertaald naar: in 2030 49 procent en in 2050 95 procent minder CO₂-uitstoot dan in 1990. Dat is dus de uitdaging voor de Rotterdamse haven. Havenbedrijf Rotterdam nam in september alvast een voorschot door te melden dat de industrie in Rotterdam aan een serie projecten werkt waarmee in totaal 20 tot 25 procent van de Nederlandse CO₂-reductiedoelstelling voor 2030 bereikt kan worden. Als het Rijk meewerkt.

Energietransitie

Willen we de uitstoot van broeikasgassen (waaronder CO₂) terugbrengen naar vrijwel nul? Dan is een complete omschakeling naar een ander energiesysteem nodig: een energietransitie. De bron van warmte en elektriciteit zijn niet langer brandstoffen die op kunnen raken, zoals kolen, aardgas en olie, maar duurzame alternatieven, die niet vervuilen, zoals wind- en zonne-energie.  Alles moet daarop worden aangepast, van apparatuur in huis tot nieuwe leidingstelsels in de grond.